[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Kiedy powstały?
Podczas gdy wszelkie inne wróżby, mające na celu ujawnienie tajemnic
przyszłości, praktykowane były przez naszych przodków już od świata
pamięci, szczególnie w dniach kultu zmarłych, wesołe wróżby andrzejkowe są
zjawiskiem stosunkowo nowym. Wyrosły dopiero na gruncie wierzeń
chrześcijańskich.
Najdawniejsze świadectwo polskie na istnienie wróżb w wigilię św.
Andrzeja znajduje się w zapomnianym prawie całkowicie utworze Marcina
Bielskiego, pochodzącym z 1557roku, a zatytułowanym Komedja Justyna i
Konstancji. W utworze tym panna służebna powiada:
Nalejcie wosku na wodę,@ Ujrzycie swoją przygodę,@ Słuchałam od swej
macierze,@ Gdy która mówi pacierze@ W wigilią Andrzeja świętego,@ Ujrzy
oblubieńca swego.
Słysząc to "Nadzieja albo Spes" ostrzega:
Nie kuś Bogiem, ni Jego świętemi,@ Nie pętaj się czarami przeklętemi!@
Nie pomogą tobie lane woski,@ Nie każdej dar obiecany boski.
Jakie "czary przeklęte" miał na myśli Marcin Bielski, nie wiemy. Ale, jak
widać, lanie wosku już wtedy miało wzięcie. A to też świadczyłoby poniekąd
o greckim pochodzeniu andrzejek. Najrozmaitsze wróżby, inne gusła też. Na
przykład - aby podstępnie uśmiercić wroga, lepiono z wosku figurkę
wyobrażającą jego postać i niszczono ją w przekonaniu, że i on sam niebawem
zginie.
Wypada dodać, że u nas odgadywano przyszłość małżeńską nie tylko laniem
wosku, ale i ołowiu. Władysław Sabowski (1837-1888), pisarz i poeta
obdarzony pogodnym humorem, chętnie zamieszczający swoje wiersze w piśmie
Wolne żarty, podszeptuje panienkom:
Ową przyszłość dziś bez wielkich mozołów@ Wskazać może wosk stopiony lub
ołów,@ Gdy swobodną kroplą w wodę upadnie.@ Rzecz ciekawa, co tam z niego
się złoży...@ Pewno młodzian urodziwy a hoży!
Ołów uchodził za metal osobliwy, umiejący przyciągać szczęście.
Małżeństwo wywróżone ołowiem miało być trwalsze niż kruchym woskiem, ale,
jak powiadały doświadczone matrony, ciężkie.
Wspomniane przez pannę służebną w Komedji pacierze mogły być zwykłymi
modlitwami z nieśmiałym a gorącym westchnieniem o męża, ale mogły być i
specjalne, andrzejkowe.
Modlitewkę taką znalazłam w Zarysach domowych Wójcickiego:
Aóżko moje, depczę ciebie,
Panie Boże, proszę Ciebie,
Niech mi się ten przyśni,
Kto mi będzie najmilszy.
Do snów przywiązywały panny wielkie znaczenie. Jedna z nich, Kunegunda
Jasielska, stolnikówna, ulżyła swemu rozmarzonemu sercu wierszykiem, który
został ujawniony światu przez Stanisława Duńczewskiego (1701-1767),
heraldyka i pisarza, w Kalendarzu polskim i ruskim. Oto:
W wigilią świętego Andrzeja,@ Spełniona moja nadzieja,@ Bogdaj to się
sprawdziło,@ Co mi się ongi śniło,@ %7łe z rąk ojca dobrodzieja@ Zostałam
wydana@ Za pana Stefana.
Aby we śnie zobaczyć przyszłego męża, należało "pościć abo i suszyć dzień
cały nawet wody nie pijąc, po czem na wieczerzą jeno śledzia słonego
zjadłszy, położyć się spać. A uważać pilnie na młodziana, co we śnie wody
poda, bo in ci będzie mężem". Wróżba ta praktykowana była na obszarze całej
Polski.
Na Podlasiu, nad Narwią i Biebrzą, dziewczęta też pościły, też jadły jeno
piekielnie słonego śledzia, ale jeszcze dla wzmocnienia wróżby kładły się
spać z męskimi spodniami pod poduszką i wałkownicą (wałkiem do maglowania
bielizny) u boku.
Na południu Polski, według zastarzałych przesądów ponoć rumuńskiego
pochodzenia, dzień św. Andrzeja był porą szczególnej aktywności upiorów
oraz wiedzm odbierających krowom mleko. W obronie przed jednymi i drugimi
kreślono na drzwiach domów i obór znak krzyża główką czosnku, który po tym
zabiegu nabierał właściwości wieszczych. Dziewczęta wyposzczone przez cały
dzień zjadały trzy ząbki czosnku i śpieszyły pod pierzynę, by we śnie
zobaczyć przyszłego pana i władcę.
W Rzeszowskim wierzono, że w noc św. Andrzeja wychodzą zza grobu dusze
pokutujące - wisielców, topielców i wszelkich innych desperatów, którzy
swoje życie skończyli samobojem. Aby odstraszyć te biedne dusze od zagród,
rozpalano na podwórzach małe ogniska, tak zwane "ognie świętego Andrzeja",
[ Pobierz całość w formacie PDF ]